Πολλοί Έλληνες, επίσης, δεν γνωρίζουν τη συμβολή αυτή και αφήνουμε τους Τούρκους να προπαγανδίζουν τη δήθεν τουρκο-αυστραλιανή φιλία και στο όνομά της να τσεπώνουν οικονομικά και πολιτικά οφέλη, ασχέτως αν εκεί το 1915 σφαγιάστηκαν από τους Τούρκους και Γερμανούς 8.709 Αυστραλοί.
Δίπλα τους, όμως, πολέμησαν και 900 Έλληνες εθελοντές που αποτελούσαν την Ελληνο-Κρητική Λεγεώνα, με αρχηγό τον Κρητικό (από την Ασί Γωνιά Αποκορώνου) Παύλο Γύπαρη και πολλοί από αυτούς σκοτώθηκαν.
Ο Παύλος Γύπαρης κουβαλούσε στην πλάτη του πολλές πολεμικές περγαμηνές και τραύματα από τον Μακεδονικό Αγώνα (1904-1908) και τους Βαλκανικούς Πολέμους 1912-1913 και ήταν ένας από τους πιο έμπειρους πολεμιστές του αντάρτικου αγώνα.
Μεταφέρω λοιπόν όλες τις πληροφορίες για τη δράση της Λεγεώνας αυτής από το βιβλίο «Αναμνήσεις από τη Γενιά μου» του αείμνηστου αντισυνταγματάρχη Ανδρέα Γυπαράκη που έλαβε μέρος και έζησε τα γεγονότα από κοντά:
«... Κατά την επιστροφήν μας στην Αθήνα είχε επέλθη ο διχασμός των Ελλήνων (σ.σ. με την παραίτηση του Βενιζέλου το 1915) εις Αντατόφιλους και Γερμανόφιλους. Το μεγαλύτερο μέρος του Ελληνικού λαού πίστευε ότι η θέση της Ελλάδος ήταν με την παράταξη των Αγγλογάλλων, διότι επίστευε στη νίκη τους και συνεπώς στην πραγμάτωση των Εθνικών μας διεκδικήσεων.
Ο Γύπαρης τότε αποφάσισε να καταρτήση εθελοντικό Σώμα και να μεταβή στο Δυτικό Μέτωπο για να πολεμήση κατά των Γερμανών.
Την εποχή εκείνη οι Γερμανοί ευρίσκοντο έξω από το Παρίσι και όλος ο κόσμος με κομμένη ανάσα περίμενε την πτώση του. Παρουσιάστηκε στο Γάλλο Πρεσβευτή Γκιγιωμά και του ζήτησε δι' αναφοράς του να του επιτραπή να καταρτίση Εθελοντικό Σώμα και να μεταβή στη Γαλλία να πολεμήση κατά των Γερμανών.
Ο Ελευθέριος Βενιζέλος είχε υποδείξει στο Γύπαρη να προβή σε αυτήν την ενέργεια, είχε δε μιλήσει σχετικώς και στο Γάλλο Πρεσβευτή Γκιγιωμά για το Γύπαρη και του συνιστούσε να τον διευκολύνη να μεταβεί στη Γαλλία.
Ο Γάλλος Πρεσβευτής υπεσχέθη στο Γύπαρη ότι θα μεταβιβάση την αναφορά του στη Γαλλική Κυβέρνηση κι ελπίζει σύντομα να έχει ευνοϊκήν απάντησιν την οποία και θα του γνωρίση.
Εν τω μεταξύ επειδή ο Γύπαρης ήταν βέβαιος διά την αποδοχήν της αιτήσεως του παρά της Γαλλικής Κυβερνήσεως, ήρχισεν αμέσως να έρχεται εις επαφή με παλαιούς του οπλαρχηγούς και συναγωνιστάς (σ.σ. από τον Μακεδονικό και τους Βαλκανικούς πολέμους) για να προετοιμάζονται κάνοντας το γνωστό σε φίλους των που θα ήταν πρόθυμοι να συμμετάσχουν στο εκστρατευτικό Σώμα για το Γαλλικό μέτωπο.
Στις αρχές Φεβρουαρίου 1915 ήλθεν η έγκριση της γαλλικής Κυβερνήσεως να επιτραπή στον Γύπαρη να μεταβεί στο Γαλλικό μέτωπο.
Ήρχισεν αμέσως η στρατολόγηση εθελοντών εις Αθήνας. Εγώ εστάλην στην Κρήτη για την συγκέντρωση εθελοντών.
Μετέβην εις Χανιά, Ρέθυμνο και Ηράκλειον και περί τα τέλη Φεβρουαρίου είχα συγκεντρώσει περί τους 300 άνδρας, επιβιβάσθημεν στο πλοίο και την επομένη φθάσαμεν εις Πειραιά, όπου ο Γύπαρης είχε συγκεντρώσει από διάφορα μέρη της Ελλάδος περί του 600 άνδρας και είμεθα πλέον έτοιμοι προς αναχώρηση δια το Γαλλικό μέτωπο.
Ο Γύπαρης είχε τακτική επαφή με τον Γάλλο Πρέσβη σχετικώς με την προετοιμασία της αναχωρήσεώς μας διά Γαλλία. Εν τω μεταξύ ο Γύπαρης είχε κάμη μια πρόχειρη οργάνωση των 900 ανδρών που είχε συγκεντρώσει στον Πειραιά με τον τίτλον Ελληνο – Κρητική Λεγεώνα.
Η Γαλλική κυβέρνηση είχε διαθέσει πλοίο να επιβιβαστούμε στον Πειραιά κα να μας μεταφέρη στη Γαλλία.
Την 5ην Μαρτίου του 1915 επεβιβάσθημεν από τον Πειραιά στο γαλλικό πλοίο και μετά 36 ωρών πλουν φθάσαμε στη Μασσαλία, όπου παραμείναμε δυο μέρες και έγινε η καταγραφή των ανδρών στο στρατολογικό γραφείο.
Μετά αναχωρήσαμε διά την Λυών, όπου παραμείναμε περίπου ένα μήνα, οργανωθήκαμε εις λόχους και ελάβαμε μια στοιχειώδη στρατιωτική εκπαίδευση αν και οι πλείστοι των ανδρών ήσαν έφεδροι πολεμιστές των πολέμων 1912-1913.
Η αναχώρηση μας από τη Λυών διά το μέτωπον έγινε σιδηροδρομικώς και φθάσαμε στην πόλη Ποταμουσιόν της Αλσατίας και Λωραίνης στις αρχές Απριλίου 1915.
Εις την πρώτην γραμμήν του πυρός υπήχθημεν εις το 346ον Γαλλικό Σύνταγμα Πεζικού, το οποίον ανήκε εις την Μεραρχία, υπό τας διαταγάς του Στρατηγού Λεμπέ.
Προκειμένου να λάβωμε θέσεις στην πρώτη γραμμή αξιωματικός του Γαλλικού Συντάγματος παρέλαβε και οδήγησε τους αξιωματικούς της μονάδος μας προς αναγνώριση του τομέως ευθύνης μας και την επομένη το βράδυ, το ήμισυ της δυνάμεως της Ελληνο-Κρητικής Λεγεώνος υπό την ηγεσία του Παύλου Γύπαρη οδηγήθη και ανέλαβε τον υποδειχθέντα τομέα, εντός χαρακωμάτων, εγγύτατα των Γερμανικών χαρακωμάτων.
Μετά 15 ημέρας το έτερον ήμισυ της Ελληνο-Κρητικής Λεγεώνος αντικατέστησε τους πρώτους προς ανάπαυσή τους. Ο μόνος που ευρίσκετο συνεχώς στην πρώτη γραμμήν ήταν ο Διοικητής Π. Γύπαρης.
Τέλος Μαΐου 1915 ο Π. Γύπαρης, εζήτησεν δι' αναφοράς του στον στρατηγό Λεμπέ να του επιτρέψει να ενεργήση νυκτερινή αιφνιδιαστική επίθεση, κατά των Γερμανών.
Ο Στρατηγός ενέκρινε την επιθυμία του Γύπαρη και αμέσως προετοίμασε τους άνδρες που θα έπαιρνε μαζί του κατά την αιφνιδιαστική αυτή επίθεση.
Σκοπός της επιδρομής κατά των Γερμανών ήταν να συλλάβουν αιχμαλώτους και να συλλέξουν κι άλλα αντικείμενα που να φανερώνουν την κατάσταση των Γερμανών.
Ο Γύπαρης πήρε μαζί του 30 εκλεκτούς άνδρες και ενήργησε κεραυνοβόλο επίθεση και όταν έφθασαν στα Γερμανικά χαρακώματα με καταιγιστικά πυρά και χειροβομβίδες αιφνιδίασαν τους Γερμανούς, συνέλαβαν ένα Γερμανό τραυματία, πήραν σκαπανικά και σακίδια στρατιωτών που περιείχαν μαύρο ψωμί και επέστρεψαν στα χαρακώματα μας.
Ο θαυμασμός των Γάλλων για την τόλμη και αποφασιστικότητα του Γύπαρη, εκορυφώθη και η Μεραρχία σε ημερήσια διαταγή της εξήρε ιδιαιτέρως, την ενέργεια αυτή των ανδρών της Ελληνο-Κρητικής Λεγεώνος.
Αλλά εν τω μεταξύ είχε αρχίσει η επίθεση των Δαρδανελίων και οι σύμμαχοι προσέκρουσαν στην ισχυράν αντίσταση των οχυρών που είχαν επανδρώσει Γερμανοί Αξιωματικοί.
Ο Βενιζέλος την εποχή εκείνη καίτοι είχε την πλειοψηφία της Βουλής, είχε αντικατασταθεί στην προεδρία της Κυβερνήσεως, από τον Γερμανόφιλο Βασιλέα Κωνσταντίνον.
Τότε ο Βενιζέλος έκαμε μίαν περιοδεία προ των Δαρδανελίων, εις τα νήσους Λήμνο και Τένεδο. Εκεί συναντήθηκε με τους Ναυάρχους Αγγλίας και Γαλλίας και κατά την συνομιλία τους οι Ναύαρχοι είπαν στο Βενιζέλο, ότι οι δυνάμεις των που έχουν αποβιβαστεί στην ξηρά, υφίστανται συνεχώς νυκτερινάς επιδρομάς από ατάκτους Τούρκους και φέρνουν μεγάλη αναταραχή στο στρατό τους χωρίς να είναι εις θέση να τους καταδιώξουν, διότι αμέσως σπεύδουν και εξαφανίζονται.
Τότε ο Βενιζέλος είπε στους Ναυάρχους ότι στο Δυτικό μέτωπο βρίσκεται ο Γύπαρης επικεφαλής της Ελληνο-Κρητικής Λεγεώνος, ο οποίος έχει μεγάλη ανταρτική δράση και είναι ο μόνος που θα μπορούσε να αντιμετωπίση τας ατάκτους συμμορίας των Τούρκων.
Ο Γάλλος Ναύαρχος στέλνει αναφορά στο Υπουργείο των Στρατιωτικών της Γαλλίας και ζητούσε να σταλή η Ελληνο-Κρητική Λεγεώνα στα Δαρδανέλια, που θα μπορούσε εκεί να προσφέρη πολύ μεγαλύτερες υπηρεσίες στο συμμαχικό αγώνα.
Όταν ελήφθη η αναφορά, το Υπουργείο των Στρατιωτικών έστειλε στο μέτωπο Αλσατίας και Λωραίνης που ευρίσκετο ο Γύπαρης τον Ταγματάρχη Ρομιέ να γνωρίση στο Γύπαρη την επιθυμία του Υπουργείου να μεταφερθεί η μονάδα του στα Δαρδανέλια.
Ο Γύπαρης εδέχθη υπό ορισμένους όρους, να μεταφερθεί η μονάδα του στα Δαρδανέλλια. Συγκέντρωσε τη μονάδα του στην πόλη Ποταμουσιόν, επιβιβαστήκαμε σε τραίνο και μεταφερθήκαμε στη Μασσαλία.
Από τη Μασσαλία μεταφερθήκαμε ατμοπλοϊκώς εις Τένεδο. Εκεί μείναμε ένα χρονικό διάστημα εν αδρανεία. Κατά το τέλος Ιουνίου 1915 ελάβαμε διαταγή, να είναι έτοιμη η Λεγεώνα μας, για να ενεργήση αποβίβαση στην Καλλίπολη της Θράκης και συγκεκριμένα στον Κόλπο του Ξηρού. Η απόβαση μας είχε σκοπό να απασχολήσει Τουρκικό στρατό που βάδιζε προς κατάληψη των οχυρών ''Σούβλα'' παρά τα Δαρδανέλια το οποίο απέβλεπαν να καταλάβουν οι Αγγλογάλλοι.
Εφθάσαμε στην ακτή του κόλπου του ''Ξηρού'' και αμέσως ήρχισεν η αποβίβαση κατά τις 2 μετά τα μεσάνυχτα. Στην αρχή συναντήσαμε μικρά αντίσταση, αποθήσαμε τους Τούρκους χωρίς καμία απώλεια. Τας πρωϊνάς ώρας είχαμε προχωρήσει αρκετά και ευρεθήκαμε σε κορυφογραμμή κατάλληλο να αμυνθούμε εις περίπτωση επιθέσως του εχθρού.
Οι Τούρκοι που υποχώρησαν από την ακτή έσπευσαν και ειδοποίησαν τον τουρκικό στρατό που βάδιζε προς κατάληψη της ''Σούβλας'' και αμέσως μια Μεραρχία εστράφη εναντίον μας. Μας επιτέθηκαν με ιππικό και πυροβολικό και παρ' όλη την σθεναρά και αποφασιστική αντίσταση μας, περί την μεσημβρία, η θέση μας κατέστη πολύ δύσκολος.
Τα αγγλικά πολεμικά που συνόδευσαν την αποβίβαση μας και που επρόκειτο να μας υποστηρίζουν είχαν τραβηχτή πίσω από ένα ξερονήσι, για να προφυλαχτούν από τα πυρά του τουρκικού πυροβολικού.
Εν τω μεταξύ είχαμε τραυματίας τους οποίους μεταφέραμε στην παραλία, τους παρελάμβανον δύο ατμάκατοι αγγλικές και τους μετέφεραν στα πλοία.
Αυτή η αδιαφορία των Άγγλων ναυτικών, να μας εγκαταλείψουν μας είχε φέρει σε απελπιστική κατάσταση, διότι η πίεση των Τούρκων, όσο παρήρχετο η ώρα ήταν εντονότερη.
Ο Διοικητής της Λεγώνος Γύπαρης ευρίσκετο πλέον σε πολύ δύσκολο σημείο για να ανακόψη την ορμητική επίθεση των Τούρκων, που μας εχώριζε μια δασώδης έκταση, διά τούτο διέταξε και βάλαμε φωτιά στο δάσος και έτσι η ορμή των Τούρκων εναντίον μας ανεκόπει.
Αλλά το πυροβολικό των Τούρκων μας επέφερεν μεγάλας απωλείας. Ευτυχώς κατά τας απογευματινάς ώρας μια οβίδα εύρε την Αγγλική ατμάκατο στην παραλία και την ανατίναξε στον αέρα και τότε μόνο αποφάσισαν και οι Άγγλοι και εξήλθαν του κρυψώνα τους και ήρχισαν να βάλουν καταιγιστικά πυρά εκ των πλοίων εναντίον των Τουρκικών θέσεων.
Εν τω μεταξύ άρχισε να νυκτώνη και τότε απεφασίσθη η απαγκίστρωσή μας από την δύσκολο θέση που βρισκόμεθα. Η επάνοδος μας εις τα πλοία επραγματοποιήθη νύκτα κανονικά, χωρίς να παρουσιασθούν συγχύσεις και ανωμαλίες.
Τελευταίος επεβιβάσθη ο Αρχηγός της Λεγεώνος Γύπαρης, οπότε δύο στρατιώτες από τους τελευταίους που επιβιβάστηκαν στα πλοία του ανέφερον ότι κατά την επιστροφή τους, αντελήφθησαν 3 στρατιώτες που είχαν μείνει στη παραλία αλλά τους ήταν αδύνατον να τους βοηθήσουν διότι ευρίσκοντο σε απόκρημνον σημείον και η ατμάκατος δεν μπορούσε να πλησιάση.
Αμέσως ο Γύπαρης παρουσιάζεται στον Καπετάνιο του πλοίου και του απήτησεν να του δώση μια ατμάκατο να επιβιβασθή για να επιστρέψη στην παραλία και ίσως κατορθώσει να συναντήση τους 3 στρατιώτες και να τους πάρει μαζί του.
Ο Πλοίαρχος ηρνήθη να ικανοποιήση αυτή την απαίτηση του Γύπαρη.
Ο Γύπαρης εξεμάνη, επέμεινε. Κόβει το σχοινί μιας βάρκας την ρίχνει στη θάλασσα με βαρκάρη τον Ευάγγελο Χατζηγιάννη και 3 στρατιώτες και επιστρέφει στην παραλία. Το πλοίον ανεχώρησε και επέστρεψε στην Τένεδον. Ο Γύπαρης παρέμεινεν με τη βάρκα όλη τη νύχτα χωρίς να συναντήση τους στρατιώτες και την επομένη τον συνάντησε ένα Γαλλικό αντιτορπιλικό , τον παρέλαβε και τον μετέφερε στην Τένεδο εις αθλίαν κατάσταση από την ταλαιπωρία που υπέστη, κατά την 10ωρον παραμονή του στην θάλασσαν, έρμαιο των κυμάτων.
Και κατά τον Αύγουστον του 1915 μας επέτρεψαν και επανήλθαμεν στην Ελλάδα».
Αυτή είναι η ζωντανή μαρτυρία του αείμνηστου τώρα αντισυνταγματάρχη Ανδρέα Γυπαράκη, την οποία οφείλουμε να προβάλλουμε στο αυστραλιανό κοινό, για να καταδείξουμε τους κοινούς αγώνες Ελλήνων και Αυστραλών που άρχισαν τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο 1914-1918 και συνεχίστηκαν το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο με τη Μάχη της Κρήτης το 1941.
Πρέπει, επίσης, να αναφέρουμε ότι, με τα αυστραλιανά στρατεύματα κατά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο 1914-1918, πολέμησαν τουλάχιστον 57 Ελληνοαυστραλοί, εκ των οποίων 6 σκοτώθηκαν και 18 τραυματίστηκαν. Μερικοί από αυτούς παρασημοφορήθηκαν για την ανδρεία τους. Από αυτούς οι 36 ήταν γεννημένοι στην Ελλάδα και οι υπόλοιποι Ελληνόπουλα δεύτερης γενιάς. Δώδεκα πολέμησαν στην Καλλίπολη και μερικοί από αυτούς και στο Γαλλικό Μέτωπο και οι υπόλοιποι σε διάφορα άλλα μέτωπα κυρίως στο Γαλλικό.
Αναφέρω τα ονόματα μερικών: Henry, Harry and Alexander Crocos, Constantine, Lacelot and George Vafiopoulos, Leonidas and Gordon Manusu, David and James Jannese, Leonard and Albert Procopis, Arthur Kyriakos, Nikolaos Paidas, Jack Mark, John Zavitsanos, Constantine Aroney, Robert Crocos, Arthur Halkas, Peter Rados, Roy Ralph, Anastasios Rebea, Basil Makriyiannis, George Paxinos, Ioakeim Zannis, Emmanuel Tsalikis, Pantelis Kosopodiotis, Michael Gounelas, Themistoklis Copeleas, Dimitrios Lykiardopoulos, John Congear, Nicholas Magoulas, Minas Aslanis, Nicholas Capitaneas, Constantine Kailis, Dean Casos, Constantine Koufas, George Dermas, Agapitos Michael, Spyros Ebonomy, Antonios Eleftheriou, Dimitrios Emanovel, George Georgantis, Joseph Karkoe, Nicholas Maniakis, Panayiotis Matorikos, John Polisos, Harry Polites, Andrew Samios, George Papas (Papadakis), George Cretan (Μπικουβαράκης), Emos Lakis (Androulakis), Percy Koukousakis, Josph Morris (Σήφης Βογιατζής). Οι πέντε τελευταίοι ήταν Κρητικοί.
Μη σας παραξενεύουν τα αγγλοποιημένα ονόματα και επώνυμα μερικών. Μερικοί από τους πρώτους Έλληνες της Αυστραλίας αγγλοποιούσαν ή κουτσούρευαν τα επώνυμά τους, για να αποφεύγουν την απέλαση ή το ρατσισμό.
Η προσφορά της Λήμνου στην επιχείρηση των συμμάχων Αγγλο-Γάλλων ήταν σημαντική. Το λιμάνι του Μούδρου αποτέλεσε την κύρια βάση των Συμμαχικών Δυνάμεων για την εκστρατεία της Καλλίπολης (1915). Η νότια παραλία, ο λεγόμενος μέχρι σήμερα «Αερολιμένας», διαμορφώθηκε σε χώρο προσγείωσης υδροπλάνων. Ήταν η βάση ανεφοδιασμού και περίθαλψης των τραυματιών της επιχείρησης. Εκατοντάδες νεκροί στρατιώτες της εκστρατείας της Καλλίπολης, κυρίως Αυστραλοί (148) και Νεοζηλανδοί (76), θάφτηκαν στο συμμαχικό νεκροταφείο του Μούδρου, το οποίο σήμερα αποτελεί παγκόσμιο μνημείο που δέχεται κάθε χρόνο εκατοντάδες επισκέπτες.
Πηγή: neoskosmos.com
